Plemiona Amazonii – jak starożytna kultura przetrwała wieki

W dalekiej Ameryce Południowej po dziś dzień znajdują się nieprzebyte i dziewicze miejsca. Pośród rozległych lasów deszczowych Amazonii nie tylko unikatowa flora i fauna walczy z przeciwnościami losu. To właśnie w dolinach i dorzeczu najdłuższej rzeki świata, Amazonki, swoje tajemnice skrywają wyjątkowe ludy. Plemiona Amazonii udowadniają, że mimo cywilizacyjnego postępu, starożytna kultura może przetrwać wieki. To właśnie szamanom i wojownikom tych niezwykłych południowoamerykańskich grup etnicznych zawdzięczamy wiele rodzajów świętej medycyny. Dlatego też warto poświęcić im nieco miejsca.

Czy wszystkie plemiona Amazonii są nam znane?

Raz na kilka lat światem Zachodu wstrząsa wiadomość o „odkryciu” nieznanego dotąd plemienia w najdzikszych rejonach kuli ziemskiej. Wielokrotnie byliśmy świadkami informacji odnośnie grup etnicznych z rejonu Amazonii, których nikt wcześnie nie znał. Okazuje się, że w rzeczywistości po dziś dzień funkcjonują plemiona, które unikają kontaktu z ludźmi z zewnątrz.

Aktualnie mówi się o co najmniej stu „zamkniętych” grupach etnicznych, które zamieszkują tereny Brazylii. Eksperci uważają, że liczba członków tych plemion może wynosić około 3000 osób. Co więcej, znaleźć można też tubylcze ośrodki w Kolumbii, Ekwadorze, Peru, a także Paragwaju.

Najczęściej w kontekście plemion brazylijskich wspomina się o regionie Acre. Jest to niewielki stan zlokalizowany na zachodzie kraju i graniczący z Peru i Boliwią. Region ten słynie przede wszystkim z eksploatacji lasów równikowych pod kątem pozyskiwania kauczukowca. To właśnie tutaj w nieprzebytej puszczy amazońskiej mieszka wiele lokalnych grup etnicznych.

Należy jednak podkreślić, że wiele plemion otworzyło się na kontakty z przybywającymi do Ameryki Południowej przedstawicielami kultury europejskiej. Niektórzy chętnie współpracują z Brazylijczykami, sprzedając im swoje sekretne dary natury. Szamańska święta medycyna dociera także do Europy, a zainteresowanie kulturą, medycyną i duchowością amazońskich tubylców stale rośnie.

W moim artykule chcę skupić się na najpopularniejszych plemionach amazońskich. Są to Yawanawa, Huni Kuin, Nukini, Puyanawa, Katukina, Kuntanawa, Shawadawa, a także Shanenawa. Poznajcie z bliska, czym zajmują się ci tubylcy oraz jakie produkty naturalne oferują swoim partnerom handlowym.

Yawanawa – plemiona Amazonii wzdłuż rzeki Gregorio

Yawanawa, czyli „lud białego dzika”. Jest to grupa etniczna, która zamieszkuje 9 wiosek wzdłuż rzeki Gregorio w stanie Acre. Amazońskie plemię liczy obecnie około 1200 członków. Wraz ze swoimi plemiennymi sojusznikami, przedstawiciele tej grupy kładą duży nacisk na życie w zgodzie z naturą. Ich nadrzędnym celem jest zrównoważony model plemiennej gospodarki. Dzięki temu są w stanie chronić swojej ojcowizny przy jednoczesnych kontaktach ze światem zewnętrznym.

Plemię Yawanawa prowadzi życie na swoich własnych warunkach, nie ulegając naciskom rządu, by przenieść się do większych ośrodków miejskich. Relokacja dla tych tubylców nie wchodzi w grę, gdyż są niezwykle przywiązani do swojej ziemi i rodziny. Zaletą takiego postępowania jest fakt, że Yawanawa stale chronią swoją identyfikację kulturową oraz duchowe podejście do świata.

Co ciekawe, na przestrzeni lat przedstawiciele grupy Yawanawa stale poszerzali zajmowane terytorium. W ostatnich dekadach skupili się jednak na ratowaniu i podtrzymywaniu swojej unikalnej kultury. Oprócz tego, nawiązali także współpracę z obcymi, co znacznie wzmocniło ich pozycję na społecznej i ekonomicznej mapie Ameryki Południowej.

W latach 90 ubiegłego wieku plemię amazońskie Yawanawa odzyskało swoją niezależność. Przez wiele lat byli pod wpływem misjonarzy chrześcijańskich, a także inwazyjnej polityki producentów kauczuku. Dziś znani są z produkcji wyjątkowych rodzajów Rapé.

Huni Kuin lub Kaxinawa – w harmonii z naturą

Huni Kuin („prawdziwi ludzie”) i Kaxinawa („ludzie-nietoperze”) to dwie nazwy odnoszące się do tej samej grupy etnicznej. To plemię amazońskie również zamieszkuje stan Acre i jest silnie związane ze swoją małą ojczyzną. Sprzeczne dane na temat liczebności grupy mówią o 2500-10000 mieszkańców.

Problemy związane ze zliczeniem przedstawicieli Huni Kuin wynikają z ich rozpiętości geograficznej. Plemiona Amazonii głównie zamieszkuje okolice Acre, ale ich wioski znaleźć można także we wschodnim Peru i u podnóży Andów. Najczęściej spotkać ich można w pobliżu rzek Tarauacá, Jordão, Breu, Muru, Envira, Humaitá oraz Purus.

Pierwsze ekspedycje kolonizatorów doprowadziły do spotkania z Kaxinawa już w XVIII wieku. Pod koniec wieku XIX tubylcy na własnej skórze odczuli wyzysk firm, które dokonywały wycinki lasów Amazonii. Często zaganiani do przymusowej i niewolniczej pracy przy zrębie, tubylcy długo walczyli o swoją wolność.

Huni Kuin przetrwali pomimo przeciwności losu i nadal praktykują swoje wierzenia oraz obrzędy szamańskie. Przedstawiciele plemienia amazońskiego coraz chętniej współpracują też ze światem zachodnim. Dzięki temu badacze mogą dowiedzieć się więcej na temat systemu religijnego Kaxinawa, obrządków magicznych i świętej medycyny.

Ta grupa etniczna organizuje rytuały związane z konsumpcją ayahuaski, ale skupia się też na innych produktach pochodzenia roślinnego. Bazując na niepowtarzalnych roślinach najwyższej jakości, produkują swoje własne Rapee Kaxinawa i Sanangę. Te plemienne medycyny znane są ze względu na swoje niesamowite właściwości.

Nukini – niewielkie plemiona Amazonii

Amazońskie plemię Nukini liczy według różnych szacunków od 600 do 750 mieszkańców. Na przestrzeni wieków, jego przedstawiciele zmuszeni byli mieszać się z innymi tubylcami, by przetrwać. Aktualnie zamieszkują region doliny Juruá i okolice rzek Timbaúba, Meia Dúzia, República oraz Capanawa.

Niewielka liczebność tej grupy etnicznej podyktowana jest zmianami demograficznymi, jakie spowodowała ekspansja wycinki puszczy amazońskiej. Na początku XX wieku przedstawiciele Nukini po raz pierwszy spotkali obcych z Peru i Brazylii. Wówczas wielu z nich zmuszono do pracy przy pozyskiwaniu kauczuku z lokalnych drzew. Równie przykrym powodem zmniejszenia liczebności plemienia były eksterminacje przez gangi związane z pozyskiwaniem kauczuku.

Trudy XX wieku zdołała przetrwać jedynie garstka Nukini, która dziś łączy siły, by odbudować swoje tradycje. Aktualna sytuacja społeczno-ekonomiczna grupy etnicznej jest już w miarę stabilna. Tubylcy zajmują się uprawą na roli owoców i warzyw, a także łowiectwem i połowem ryb. Chętnie dzielą się ze światem również swoimi typami świętej medycyny, która powstaje z unikatowych lokalnych roślin.

Plemię amazońskie Nukini to wytrwali producenci wielu ekscytujących rodzajów Rapé/Rapee. Wśród najciekawszych gatunków wymienić można Nukini Lorim, Nikuni Jaguar czy Nukini Sansara. Plemienna medycyna tej grupy etnicznej to niezwykle lubiany i popularny na Zachodzie produkt.

Puyanawa – nieliczni, ale wytrwali

Jak inne plemiona Amazonii z obszaru Acre, również Puyanawa ponieśli poważne straty w wyniku wyzysku kolonizatorów. Ich pierwsze kontakty z wyrobnikami kauczuku miały miejsce na początku XX wieku. Podobnie jak Nukini, przedstawiciele tej grupy etnicznej także byli wykorzystywani w niewolniczej pracy przy wycince puszczy.

Sami tubylcy nazywają okres od 1915 do 1950 roku czasem niewoli. Wtedy to mężczyzn odseparowano od kobiet i dzieci, by zmusić ich do pracy przy wycinkach kauczuku. Najstarsi mieszkańcy, a także kobiety, odpowiedzialni byli za utrzymanie swoich wiosek. Szczęśliwie, udało im się przetrwać ten morderczy boom lateksowy w Amazonii.

Przedstawicieli plemienia amazońskiego Puyanawa rozpoznać można po często występujących tatuażach na twarzy. Dawne doniesienia z obszarów zamieszkiwanych przez grupę, świadczyły o wyjątkowych rytuałach szamańskich. Wiele z nich dotyczy uzyskiwania połączenia ze światem duchów i zmarłych. W niezwykły sposób czczono tutaj szczątki zmarłych podczas ceremonialnego „wygotowywania” ciała nieżyjących osób.

Dziś Puyanawa żyją w społeczności, która opiera się na stosunkowo większej wolności. Nie znają pojęcia własności ziemskiej, stąd trudno określić, czy i gdzie kończą się ich działki i wioski. Choć przetrwało ich zaledwie około 700, tubylcy z plemienia robią wszystko, by nie wymarła ich kultura i tradycje. Świat zachodni chętnie korzysta z ich cennego dobra, jakim jest unikatowe Rapé Puyanawa.

Katukina – plemiona Amazonii z potencjałem

Wielu naukowców próbowało określić, kim są przedstawiciele plemienia Katukina, na podstawie ich nazwy. Okazuje się jednak, że nie jest to takie proste. Żadna odmiana języka Pano, którym posługują się tubylcy z Acre, nie zna takiego określenia. Wszystko wskazuje na to, że nazwa ta została narzucona odgórnie przez brazylijski rząd i przyjęła się wśród mieszkańców.

W tym miejscu należy podkreślić, że licząca ponad 1000 osób grupa etniczna Katukina dzieli się na kilka klanów. Mowa o klanach Varinawa („ludzie słońca”), Kamanawa („ludzie jaguara”), Satanawa („ludzie wydry”), Waninawa („ludzie palmy”), Nainawa („ludzie nieba”) i Numanawa („ludzie gołebia”).

Wielu tubylców, których określamy mianem Katukina, poznało białego człowieka około roku 1880. Wówczas rozpoczęła się ekspansja w poszukiwaniu cennego surowca, jakim był wtedy kauczuk. Plemię to również sporo wycierpiało z powodu cyklu lateksowego, a ich populacja znacznie zmalała na przestrzeni XIX i XX wieku.

Dziś jednak zauważalny jest wzrost zaludnienia o około 80%. Oficjalne dane podają, że w roku 1977 plemię amazońskie Katukina liczyło zaledwie 177 przedstawicieli. Aktualnie liczba ta przekracza już 1000 mieszkańców i stale rośnie. Jest to lud niezwykle otwarty i chętny do współpracy, co przejawia się w produkcji wyjątkowych magicznych produktów. Ich własne gatunki Rapé Katukina to niezwykle ceniona święta medycyna, po którą chętnie sięgają entuzjaści z całego świata. Plemię Katukina produkuje również Sanangę.

Kuntanawa – amazońskie plemię pełne wigoru

Nazwę plemienia Kuntanawa tłumaczy się jako „ludzie kokosu” i jest to zasłużona implementacja. Lud ten od setek lat żyje w zgodzie z naturą i wykorzystuje potęgę roślin w swoim codziennym życiu. Wyjątkowe zioła i owoce pozwalają im na uzyskanie połączenia ze światem zmarłych pod czujnym okiem duchowych przewodników. Żyją wzdłuż rzeki Tejo, która przepływa przez brazylijski stan Acre.

Ostatnie badania z 2008 roku wykazały, że amazońskie plemię Kuntanawa liczy zaledwie około 400 członków. Co więcej, od lat toczą spór o ziemie swoich ojców z brazylijskim rządem, który jest nieustępliwy w temacie nadania im praw do małej ojczyzny. Grupa etniczna stale broni swojej duchowości jako elementu nadrzędnego w życiu.

Historia plemienia Kuntanawa pokrywa się nieco z dziejami Nukini. Obie grupy mogły ulec całkowitej eksterminacji z powodu cyklów lateksowych. Tylko kilka rodzin przetrwało eksploatację puszczy i wyzysk białych kolonialistów. Ci, którym udało się przeżyć, stopniowo odbudowali swoje tradycje i uratowali wyjątkową kulturę przed zapomnieniem.

Dziś szamani plemienia amazońskiego Kuntanawa chętnie praktykuję ceremonialne użycie świetego wywaru ayahuasca. Święte rośliny są dla nich niezwykle ważne, czemu wyraz dają w swoich codziennych ceremoniach. Dzięki kontaktom z grupą Kaxinawa, tubylcom udało się odtworzyć wiele duchowych obrzędów, które charakteryzują ich codzienność.

W kontaktach ze światem zewnętrznym Kuntanawa pozostają otwarci i przyjaźni. Nastawieni na rozwój własnej gospodarki, chętnie sprzedają swoją świętą medycynę. Wśród najczęściej wybieranych produktów prym wiedzie Rapee Kuntanawa. Plemienna medycyna dostępna jest w kilkunastu ekscytujących mieszankach, a każda z nich w unikatowy sposób oddziałuje na ciało i ducha. Niesamowite właściwości posiada również ich własnoręcznie robiona Sananga. 

Shawadawa – odwrócić skutki cyklu lateksowego

Ostatnim prezentowanym przez nas plemieniem amazońskim jest grupa Shawadawa, żyjąca w rejonie Alto Jurua. Na tle swoich pobratymców z innych grup etnicznych, wyróżniają się swoim wyjątkowym językiem. Jako jedyni z wymienionych plemion nie korzystają z odmiany języka Pano, lecz polegają na własnej mowie o nazwie Arara. Dziś żyje już tylko kilku tubylców, którzy potrafią płynnie posługiwać się mową praojców.

Shawadawa również zostali dotknięci przez napływ białego człowieka, który prowadził ekspansywną politykę w lasach Amazonii. Gdyby cykl lateksowy trwał parę lat dłużej, być może grupa etniczna w ogóle by nie przetrwała. Dziś jej przedstawiciele dokładają wszelkich starań, by odwrócić proces zanikania tożsamości kulturowej.

Amazońskie plemię Shawadawa krok po kroku odbudowuje swoją kulturę. Choć nie jest to liczna grupa etniczna, to jednak udaje się jej zachować swój wyjątkowy charakter. Według najnowszych badań, liczebność plemienia wynosi około 400 członków. Warto jednak dodać, że liczba ta stale rośnie, a wskaźnik urodzeń również nie należy do najmniejszych.

Shawadawa pozostają w prawnym konflikcie z rządem Brazylii w kontekście zajmowanych przez siebie ziem. Państwo nie chce uznać ich praw do ojcowizny, a sprawa ta ciągnie się od lat w niejasnym dla żadnej ze stron kierunku. Grupa ta zdaje się jednak nie przejmować problemami, gdyż usilnie walczy o rozwój własnej gospodarki i statusu społecznego. Dzięki otwartości na przyjezdnych, tubylcy chętnie dzielą się z nimi swoimi świętymi roślinami. Medycyna taka, jak Rapé Shawadawa, to dziś chętnie wybierana przez wielu unikatowa święta medycyna.